Zamek w Piotrkowie Trybunalskim

a lewym brzegu Strawy w XIII wieku istniał gród. Większego znaczenia nadały mu zjazdy i wydarzenia o znaczeniu ogólnopaństwowym, które odbywały się tu w XIV wieku. Częstymi gośćmi byli wówczas w Piotrkowie królowie polscy. Z kronik Janka z Czarnkowa wiemy, że w związku z tymi wizytami Kazimierz Wielki polecił zbudować tu obronną rezydencję, która stanęła w 1347 roku.

Z biegiem lat budowla okazała się niewystarczająca dla potrzeb dworu królewskiego i w 1511 roku Zygmunt Stary zlecił nadwornemu muratorowi Benedyktowi 

Zamek na sztychu Erika Dahlbergha z dzieła Samuela Pufendorfa 'De rebus a Carolo Gustavo gestis', 1656 rok

z Sandomierza wzniesienie nowej rezydencji. Budowa została ukończona w roku 1520. Benedykt wcześniej pracował przy przebudowie Wawelu, stąd pewne podobieństwa, szczególnie w układzie komnat i wystroju architektonicznym murów zamkowych. Mieszkalna wieża została wzniesiona na planie prostokąta o bokach około 18 na 20 metrów i pierwotnie miała trzy kondygnacje, całość miała cechy stylu renesansowego, jednak kamieniarka okien i portali nawiązywała do gotyku.

W XVI wieku zamek nadal był miejscem licznych wydarzeń o randze państwowej. Odbywały się tu często sejmiki i synody, jednak już na początku XVII wieku, bo w roku 1611 lustracja mówi o budowli częściowo zrujnowanej. Podczas potopu szwedzkiego najeźdźcy pogłębili zniszczenia i spalili wieżę. Podczas odbudowy, której podjął się w latach 1668-1671 Michał Warszycki, zamek otrzymał namiotowy dach. Nie odtworzono jednak już wtedy umocnień, prawdopodobnie wcześniej zamek posiadał attykę, której również nie odtworzono. Sale reprezentacyjne na wszystkich kondygnacjach zostały 

Drzeworyt, Tygodnik Illustrowany 1863 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

podzielone ścianą.

Po drugim zaborze zamek popadł w ruinę. W 1869 roku gubernator piotrkowski polecił odbudować zrujnowany zamek na garnizonową cerkiew, przy czym obniżono wieżę do dwóch kondygnacji i przykryto nowym dachem z kopułą cerkiewną.

Po pierwszej wojnie światowej zamek został przekazany Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, które po niezbędnych pracach remontowych urządziło tu muzeum. Po zniszczeniach z drugiej wojny światowej w 1947 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków przystąpił do odbudowy zamku i przywrócenia mu cech renesansowych sprzed przebudowy Michała Warszyckiego. Prace posuwały się dość szybko i w 1951 roku urządzono na dwóch kondygnacjach budynku Muzeum Historyczne miasta Piotrkowa. W latach 1963-1969 odbudowano trzecią kondygnację, jednak nie zdecydowano się na odbudowę attyki i nakryto całość dachem namiotowym.

Z detali architektonicznych zachowały się sklepienia kolebkowe piwnic, portale oraz pierwotne zdobienia. Bardzo cenne są orginalne obramienia okienne na parterze i pierwszym piętrze, pochodzące z lat 1520-1525.