ierwszy gród w Brodnicy powstał nad Drwęcą w XII wieku. Położony na pograniczu ziemi chełmińskiej i michałowskiej, pełnił funkcję wysuniętej strażnicy książąt mazowieckich. Po sprowadzeniu Krzyżaków do Polski, zakon sfałszował dokumenty nadania ziem, w wyniku czego na początku XIV wieku zajęli oni Brodnicę.
Murowany zamek w Brodnicy zaczęto wznosić na początku XIV wieku. Część źródeł podaje lata 1312-1330, inne 1305-1317, a jeszcze inne 1309-1339. Warownia
Widok od południa, fot. JAPCOK, IV 2004
była ukończona w 1337 roku, o czym świadczy utworzenie w Brodnicy komturii krzyżackiej w latach 1335-1337.
Zamek został zbudowany na planie kwadratu o boku 45 metrów, z cegły na kamiennej podmurówce. Wewnętrzny dziedziniec otaczały cztery skrzydła o wysokości 17 metrów. W skrzydle wschodnim mieścił się kapitularz, a także przejazd bramny. W skrzydle południowym znajdowała się kaplica i refektarz. Skrzydło zachodnie mieściło dormitorium (sypialnie braci zakonnych) oraz infirmerię, czyli szpital. Piwnice i parter wszystkich skrzydeł zamkowych pełniły funkcje gospodarcze.
W północno-wschodnim narożniku wzniesiono potężną, ośmioboczną wieżę o 10 kondygnacjach i wysokości około 50 metrów. Wieża ta w dolnych partiach przyjęła rzut sześcioboku, w górnych zaś jest ośmioboczna. Przy wieży znajdowała się brama broniona przedbramiem. Całość otaczały niskie mury obwodowe, tworząc parcham o szerokości około 10 metrów. Od strony Drwęcy, w narożniku muru obwodowego, umieszczono czworokątną basztę,
Zamek w Brodnicy na pocztówce z około 1920 roku
przebudowaną w 1415 roku przez Mikołaja Fellensteina z Malborka na okrągłą basteję o średnicy około 10 metrów. Podobną basteję, ze strzelnicami dla broni palnej, wzniesiono w narożniku północno-wschodnim. Zapleczem gospodarczym zamku były dwa przedzamcza: od północnego-wschodu i południa, otoczone murami i fosą zasilaną z Drwęcy.
W XV wieku o Brodnicę wielokrotnie walczyły wojska polskie i krzyżackie. Po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku Brodnica wróciła w granice Polski. Od 1479 roku zamek był siedzibą starosty. Początkowo, do 1604 roku, urząd ten sprawował ród Działyńskich. Następnie starościną została Anna Wazówna, siostra Zygmunta III Wazy. W 1550 roku, za czasów Działyńskich, zamek uległ pożarowi, ale ówczesny starosta Rafał Działyński szybko go odbudował. W 1616 roku wzniesiono na terenie wschodniego przedzamcza pałac dla Anny Wazówny, rozbudowany w XVII wieku. W pałacu zachowały się ślady po strzelnicach, co sugeruje wykorzystanie murów wcześniejszego
Zamek na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, IV 2023
budynku wchodzącego w skład przedzamcza.
Podczas potopu szwedzkiego w latach 1655-1656 zamek kilkukrotnie atakowali Szwedzi. W XVIII wieku mieściły się w nim koszary konfederatów barskich. W 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Polski, Brodnica znalazła się w granicach Prus. W latach 1785-1842 zamek był stopniowo rozbierany przez Prusaków, ocalała jedynie ośmioboczna wieża, którą Fryderyk Wilhelm IV nakazał zabezpieczyć.
Prace badawcze na zamku w Brodnicy prowadzono w okresie międzywojennym, a w 1939 roku okupacyjne władze niemieckie odsłoniły część fundamentów i piwnic. W końcu drugiej wojny światowej, w 1945 roku, zamek został spalony. W latach 1953-1957 i 1970-76 ponownie prowadzono badania, odsłaniając mury przedbramia i adaptując piwnice na sale muzealne. Obecnie udostępnione są do zwiedzania ruiny wraz z podziemiami i wejściem na wieżę. Zachowała się częściowo także jedna z okrągłych baszt.
Zamek otaczał niski mur tworzący szerokie międzymurze, w obręb którego od strony zachodniej wpisano wykusz latrynowy,
Zamek na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, IV 2023
a z trzech stron otaczała go głęboka fosa zasilana wodami rzeki Drwęcy osłaniającej zamek od zachodu. Nieregularne przedzamcze w kształcie litery L usytuowano w części południowej i wschodniej.
Włącz 3D
i
erwszy gród 
