Zamek w Pęzinie

amek w Pęzinie (Pansin) to obiekt o wielowiekowej historii, wybudowany przez joannitów na przełomie XIV i XV wieku. Wzniesiono go na sztucznej skarpie w widłach rzek Krąpieli (Krępieli) i Pęzinki (Leniwej Iny), co zapewniało naturalne zabezpieczenie obronne. Pierwotna struktura twierdzy obejmowała nieregularny czterobok murów o wysokości około 14 metrów, zbudowanych z kamienia i cegły, oraz dobudowany do muru wschodniego budynek mieszkalny z oknami skierowanymi tylko na wewnętrzny dziedziniec. W południowo-zachodnim narożniku usytuowano 

fot. ZeroJeden, VII 2005

okazałą potrójną wieżę obronną — dolna część kwadratowa (ok. 14 m), górna cylindryczna (łączna wysokość ~25 m), wyposażona w loch więzienny oraz korytarze w murach łączące ją z resztą zamku. Dojazd na dziedziniec prowadził przez zwodzony most nad fosą, co potwierdzają m. in. zachowane kroksztyny.

W 1492 roku komandoria joannicka przekazała zamek ród Borcków, który w okolicach roku 1600 wzniósł zachodnie skrzydło w stylu późnorenesansowym. Neogotyckie przekształcenia nastąpiły w latach 1853–55, gdy Puttkamerowie dobudowali gotyckie skrzydło wschodnie z ryzalitem oraz powiększyli dziedziniec bramnym, włączając drugi wjazd i most. Prace objęły także przebudowę północnego odcinka murów i likwidację zabudowy gospodarczej na przedzamczu, co pozwoliło na powiększenie ogrodu i integrację go z fosą.

W 1935 roku piorun doprowadził do pożaru skrzydła wschodniego, które zostało całkowicie przebudowane w latach 1936–1940. Po rekonstrukcji dachów zyskano jednolitą więźbę nad częścią gotycką i neogotycką, oraz wybudowano tzw. skrzydło bramne z kamiennym przejazdem i portykiem.

Po II wojnie światowej zamek przeszedł w ręce PGR-u, co spowodowało jego stopniową degradację, z przerwą na remont konserwatorski w latach 1977–1990, prowadzony pod kierownictwem szczecińskiego oddziału Pracowni Konserwacji Zabytków. W 1996 r. obiekt został sprywatyzowany. Obecnie funkcjonuje jako obiekt hotelowo-konferencyjny oraz miejsce organizacji imprez („turniej rycerski”), z udostępnianą wieżą, dziedzińcem i ogrodem po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielem.

Zamek 

fot. ZeroJeden, VII 2005

składa się obecnie z czterech głównych skrzydeł — gotyckiego wschodniego, neogotyckiego obok niego, zachodniego z okresu renesansu, oraz skrzydła bramnego z południa — wszystkie nakryte wspólną więźbą i dachem wielospadowym. Dziedziniec otaczają mury o wysokości dwóch kondygnacji; przedzamcze o powierzchni ok. 30 × 40 m obecnie pełni funkcję zielonego parku, w którym zachowały się ruiny kaplicy i pawilonu. Wieża zachowała krzyżowo-żebrowe sklepienia i pierwotne elementy obronne.

Zamek w Pęzinie jest prawnie chroniony jako zabytek – znajduje się w rejestrze od połowy XX wieku – i stanowi dobrze udokumentowany obiekt średniowiecznej architektury obronnej w zachodniopomorskim. Stanowi przykład ciągłej adaptacji budowli – od warowni zakonnej przez rezydencję szlachecką, po funkcje reprezentacyjno-użytkowe w XIX i XX wieku, aż do współczesnego wykorzystania komercyjno-kulturalnego.